CỜ TƯỚNG: CỬU CUNG – BIỂU TƯỢNG CỦA VŨ TRỤ, QUYỀN LỰC VÀ TRẬT TỰ THIÊN HẠ
Trong muôn hình thái của bàn cờ phương Đông, “Cửu cung” – nơi trú ngụ của tướng và sĩ – là một nét đặc trưng duy nhất chỉ có ở cờ tướng Trung Hoa. Vượt ra ngoài phạm vi chiến thuật, cửu cung là biểu tượng của vũ trụ, của quyền lực và trật tự thiên hạ, bắt nguồn từ triết học cổ đại Á Đông.
✦ Vùng cấm địa thiêng liêng của nhà vua
Trên bàn cờ, cửu cung gồm 9 ô vuông nhỏ (3×3), được gọi xưa là “cửu cung cấm khu” – vùng đất tối thượng nơi tướng và sĩ cư trú, không thể rời khỏi. covuasaigon.edu.vn
Đây là đại bản doanh, là trung quân trướng trong chiến trận cổ, nơi vua ngự trị và phát lệnh chỉ huy.
Ngày xưa, khi chinh chiến, đoàn quân đi đến đâu cũng dựng trướng – những căn lều lớn – để nhà vua nghỉ và chỉ huy. Chính từ hình ảnh ấy, cửu cung ra đời như một cung điện thu nhỏ, nơi vua ngồi giữa trung tâm trời đất để điều khiển thế cờ sinh tử.
Nếu vùng này bị xe hay tốt đối phương chiếm đóng, bên phòng thủ coi như nguy khốn – chẳng khác nào triều đình bị xâm nhập. Dân gian còn có câu:
“Hoa tâm tốt hung ác nan đương” – Nghĩa là: khi tốt đối phương chiếm được trung tâm cửu cung, bên kia gần như vô phương cứu chữa.
Chỉ cần một quân tốt, khi vào được “tâm cung”, cũng đủ định đoạt cục diện. Câu thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh từng viết:
“Gặp thời, một tốt cũng thành công”
là lời minh họa hoàn hảo cho triết lý ấy.
✦ Nguồn gốc triết học: từ Hà Đồ – Lạc Thư đến Cửu cung
Nguồn gốc sâu xa của Cửu cung gắn liền với hai đồ hình huyền thoại trong văn hóa Trung Hoa: Hà Đồ và Lạc Thư. covuasaigon.edu.vn
Theo sách Dịch Kinh Đại Toàn, Hà Đồ tượng trưng cho trật tự Tiên Thiên – sự sinh hóa tự nhiên của vũ trụ, còn Lạc Thư biểu trưng cho Hậu Thiên – quy luật vận hành của con người và xã hội.
Hà Đồ là Đạo Trời, Lạc Thư là Đạo Người. Một thuận theo Thiên, một hợp với Thế – tạo nên cân bằng giữa Trời và Người.
Tương truyền thời Phục Hy, long mã nổi lên từ sông Hoàng Hà, mang trên lưng Hà Đồ; Phục Hy dựa vào đó sáng tạo Bát quái.
Đến thời Đại Vũ trị thủy, lại có thần quy từ sông Lạc nổi lên, mang trên lưng Lạc Thư, giúp ông chia thiên hạ thành cửu châu và định nên hệ thống trị quốc.
Cấu trúc 3×3 của Lạc Thư sau này phát triển thành Cửu cung toán đồ, một ma phương cổ đại, trong đó tổng mỗi hàng ngang, dọc và chéo đều bằng 15.
Cách sắp xếp ấy được truyền lại bằng câu quyết:
“Đội chín đi một, trái ba phải bảy,
Hai bốn làm vai, tám sáu làm chân, năm ở trung tâm.”
Số 5 ở giữa tượng trưng cho trung tâm vũ trụ, còn số 9 – cực dương – là biểu tượng của hoàng quyền.
Người xưa vì vậy gọi vua là “Cửu ngũ chi tôn”, nghĩa là bậc tôn quý nhất giữa trời đất.
Và cửu cung trên bàn cờ tướng chính là sự phỏng theo cấu trúc ấy – nơi kết hợp giữa thiên đạo, nhân đạo và trật tự xã hội.
✦ Sự khác biệt giữa cờ Tướng và cờ Triều Tiên
Trong cờ Triều Tiên, tướng mang tên Hán và Sở, tượng trưng cho cuộc chiến Hán – Sở thời cổ. Tướng được đặt ở chính giữa cửu cung, tại giao điểm hai đường chéo – vị trí số 5, hợp với tinh thần Cửu ngũ chi tôn. covuasaigon.edu.vn
Ngược lại, trong cờ Tướng Trung Hoa, tướng được đặt ở hàng cuối cùng, vị trí số 1 – không phải trung tâm. Lý do là tướng không được đi chéo, nên ở vị trí thấp nhất sẽ an toàn hơn.
Còn trong cờ Triều Tiên, tướng được đi chéo theo các đường sĩ tuyến, linh hoạt hơn, nên việc đặt ở trung tâm hoàn toàn hợp lý.
✦ Triết lý trung tâm và giới hạn
Trên bàn cờ tướng, tướng và sĩ chỉ được di chuyển trong cửu cung, không thể bước ra ngoài – thể hiện tư tưởng:
“Vua không thân chinh ra trận, chỉ ngự trong cung chỉ huy thiên hạ.”
Tượng không được qua sông, vì tượng đại diện cho giới quan văn – bộ máy triều đình, chỉ lo nội chính.
Ngược lại, xe, mã, pháo, tốt tượng trưng cho giới võ – quân đội, có thể tự do xuất chinh, vượt sông đánh trận. covuasaigon.edu.vn
Toàn bộ cấu trúc bàn cờ tướng phản ánh tư tưởng trung tâm luận của văn hóa Trung Hoa:
Mọi trật tự đều xoay quanh trung tâm – nơi vua ngự trị, tượng trưng cho thiên – địa – nhân hài hòa.
✦ Cờ tướng – trò chơi của trí tuệ và triết lý
Dù chỉ là một trò chơi, cờ tướng chứa đựng chiều sâu văn hoá, triết học và biểu tượng.
Cửu cung không chỉ là vùng di chuyển của tướng và sĩ, mà còn là hình ảnh thu nhỏ của vũ trụ, nơi quyền lực, trật tự và nhân tâm giao hòa. covuasaigon.edu.vn
Cửu cung – nơi vua ngự trị giữa vũ trụ, cũng là nơi người chơi đối diện với chính mình.
Bạn cũng có thể thích
LÊ QUANG LIÊM CHÍNH THỨC DỪNG CHÂN TẠI VÒNG 1/8
LÊ TUẤN MINH GIÀNH CÚ ĐÚP TẠI ASIAN MIND SPORTS FESTIVAL 2025
